Napoleon Bonaparte zou anno 2025 zomaar zijn stempel mee hebben gedrukt op de geopolitiek, zegt schrijver Johan Op de Beeck. In zijn zevende boek over Napoleon wordt de Franse keizer het voorwerp van een moordcomplot in Antwerpen.
De band van schrijver en ex-journalist Johan Op de Beeck met Napoleon Bonaparte is met geen sloophamer te verwoesten. De kleine Corsicaan was al het onderwerp van zes vuistdikke naslagwerken, minutieuze historische reconstructies van ’s?mans esbattementen, van de slagvelden tot zijn amoureuze escapades toe.
LEES OOK. Volgens Johan Op de Beeck is nieuwe burgeroorlog in VS niet ondenkbaar: “‘Je moet het zó zeggen, niet anders’: dat is hoe terreur begint”
En nog is het vat voor Op de Beeck niet leeg. Nummer zeven is er nu. Geen biografische uitpuring van een van Napoleons hebbelijkheden deze keer, maar een thriller van de pageturnerige soort. De aanslag op Napoleon heet het. 300?bladzijden suspense, al weet een lezer met een greintje historisch besef al vanaf de eerste letter de uitkomst van die aanslag. De keizer stierf in ballingschap op het eiland Sint-Helena in 1821, en niet in 1810 in Antwerpen, het jaar en de plek waar de roman van Op de Beeck zich afspeelt.
“Het zal mensen misschien wat verbazen dat het grootste deel van het verhaal zich in Antwerpen en België afspeelt. Maar België, en Antwerpen in het bijzonder, was van groot belang in het rijk van Napoleon. Toen hij in 1800 de Oostenrijkers een oplawaai verkocht in Noord-Italië, schreven zijn chroniqueurs al dat in die slag van Marengo werd gevochten voor België.”
Voor België? Ten tijde van Napoleon bestond België toch nog niet?
“Niet als land, maar de regio werd wel zo genoemd. Dat is duidelijk te lezen op landkaarten van toen. Door de Oostenrijkers in Marengo te verslaan, kwam België – toen de Oostenrijkse Nederlanden – onder Frans bewind. Strategisch was dat bijzonder van belang. België lag op een dagreis of twee van Parijs. Een vijand kon dus heel snel voor de poorten van de hoofdstad staan.”
“Bovendien was Antwerpen voor Napoleon vooral op maritiem gebied primordiaal. Daarvoor was Antwerpen totaal in verval. Vanaf 1803, toen hij de stad een eerste keer bezocht, liet hij er scheepswerven bouwen, de Scheldekaaien rechttrekken en zette hij de haven op de kaart. Hij haalde Antwerpen uit het slop en liet de stad opnieuw floreren.”
En uitgerekend daar, op 2 mei 1810, wordt een aanslag op hem gepleegd. Fictief, maar zou het gekund hebben?
“In theorie zeker. Er zijn talloze aanslagen en moordcomplotten beraamd tegen Napoleon. Een paar aanslagen waren heel serieus, zoals die in de Rue Sainte Niçaise in Parijs, waar hij maar ternauwernood ontsnapte aan een bomaanslag. We hebben weet van minstens dertig complotten, maar wellicht zijn het er meer, want op een gegeven moment heeft men beslist om er geen gewag meer van te maken en het onder de mat te vegen. Het zou te veel beroering veroorzaken en de stabiliteit van zijn bestuur hypothekeren. Het idee alleen al dat er achter hoek en kant mensen konden opduiken die het staatshoofd om zeep wilden brengen, zou de rust in het rijk niet ten goede komen. Napoleon had veel vijanden. Zowel extern – de Engelsen bijvoorbeeld – als intern, waar extreemlinkse en extreemrechtse krachten constant in het verweer gingen.”
Waarom waren ze tegen hem?
“We kunnen het ons nu nauwelijks voorstellen, maar Napoleon voer eigenlijk een centrumkoers. Hij had na de woelige jaren na de Franse Revolutie eindelijk wat rust gebracht. Hij sloot vredesakkoorden, zette de economie opnieuw op het juiste spoor en implementeerde de waarden van de Verlichting in de maatschappij. Vooral de gelijkheid – geen standen meer, de clerus en de adel hadden had het niet meer voor het zeggen – verankerde hij in zijn Code Napoleon, het burgerlijk wetboek dat tot vandaag de basis is van onze rechtsstaat.”
LEES OOK. ‘Napoleon’ toont meesterlijk de kleine kantjes van een groot figuur: “Een film met gretigheid en ambitie”
“Natuurlijk was dat een bedreiging. Niet alleen voor de geestelijken en de adel op de rechterflank, maar ook voor de linksen. Die zagen dat hij al te veel macht had, zonder verkiezingen of inspraak.”
Heel ouderwets klinkt dat niet.
“Exact. Die ideologische lijnen en tegenstellingen blijven terugkomen. Toen zag Engeland het nieuwe Frankrijk als een bedreiging van hun samenlevingsmodel. Nu is dat net zo. Neem het conflict tussen het Westen en Rusland. Dat is fundamenteel. Een autocratisch, totalitair wereldbeeld tegenover een democratie. Die twee zijn bedreigend voor elkaar en zullen voorgoed in conflict leven.”
“Charles de Talleyrand, de minister van Buitenlandse Zaken onder Napoleon, had toen ook al door dat er een groot gevaar school in het imperialisme van het Oosten. Natuurlijk hadden ze vooral de handen vol met de Britse aartsvijand. Maar het toenmalige Rusland met zijn tsaren wilden ze tegenhouden door van Oekraïne een bufferstaat te maken. l’Histoire se répète. Helaas.”
Tijdens het lezen betrapte ik me erop dat er af en toe wel een parallelletje te trekken valt met de wereld van vandaag, met een bepaalde leider die zichzelf ongebreideld op de borst klopt en intussen de democratie onder de zoden dreigt te schoffelen.
(knikt) “In de loop van de geschiedenis zie je sowieso dat er opvallende figuren opstaan die de rand opzoeken. Napoleon was er geen uitzondering op. Het lijkt zelfs een natuurlijke wetmatigheid. Napoleon is aan de macht kunnen komen na tien jaar binnenlands politiek geweld, instabiliteit, economische neergang. Dan vraagt de bevolking niet meer om te mogen stemmen en mee te beslissen. Dan wil het volk voedsel en rust. Al wie dat kan geven, krijgt steun.”
“Napoleon was misschien wel een noodzakelijke figuur op dat moment. Hij bracht rust en nieuwe welvaart. En van het moment dat het weer rustig wordt, vergeet men heel snel hoe het ervoor was. Het probleem met die leiders is dat ze te lang blijven. Het is even noodzakelijk voor de democratie dat ze na tien, vijftien jaar baan moeten ruimen. Want uiteindelijk blijven ze zich wentelen in de macht en evolueren ze naar een dictatuur. Het ene lijkt inherent aan het andere.”
Dat opent niet bepaald fraaie perspectieven. Hoe zou Napoleon zich volgens jou handhaven in onze hedendaagse wereld?
“Je kan de tijden niet vergelijken. We mogen trouwens nooit de fout maken om naar het verleden te kijken met de kennis van vandaag. Toch denk ik wel dat hij – de visionair die hij was – wellicht nieuwe evoluties veel eerder had zien aankomen dan wij. Hij zou al lang hebben geweten hoe hij met AI moest omgaan, om maar iets te zeggen, en er politieke maatregelen voor hebben bedacht. Hij was sowieso een grote innovator en niet alleen op militair vlak. Maar ook die eigenschap droeg het zaad van zijn ondergang in zich, omdat zijn tegenstanders uit die vernieuwingen leerden. En op het moment dat hij, de grote innovator, zich wat genoegzaam in zijn macht begon te wentelen, slaagden zij er stilaan in om hem toch met zijn eigen middelen te verslaan.”
“Hij zou nu zeker kunnen gedijen. En ik begrijp heus wel dat sommige jongeren soms zeggen dat we nu een Napoleon zouden kunnen gebruiken. Maar weet goed dat dat meteen betekent dat de democratie op de schop moet. Een nieuwe Napoleon zou eventjes van nut kunnen zijn, maar daarna moeten we hem onmiddellijk aan de deur zetten. En precies dat laatste is makkelijker gezegd dan gedaan.”
Laat het nu net dat zijn dat door de geesten begint te zoeven. Althans, die indruk wordt stellig gewekt.
“Het zou er misschien van kunnen komen, ja. Als je Donald Trump nu bezig ziet, voorspelt dat niet veel goeds voor de democratie. Ik ben heel benieuwd wat hij eigenlijk van plan is. Hij ziet zichzelf misschien als een soort Napoleon, maar zeker inzake staatsmanschap kan je hem niet met Napoleon vergelijken. Trump heeft niet de ampleur, noch het intellect van Napoleon. De keizer zou zich wellicht ook beledigd voelen door die vergelijking, al kan je op een bepaalde manier, en heel kort door de bocht, toch wel wat van hem herkennen. Want draai of keer het zoals je wil, Trump heeft er ook wel een handje van weg om alles op te poken en de wereld wakker te schudden.”
{
"text": "‘De aanslag op Napoleon’, Johan Op de Beeck, Horizon, 320 blz.",
"type": "information_text"
}
|