De Belgische chemiesector – een van dé sterkhouders van onze economie – maakt een structurele duik. Fabrieken benutten steeds minder van hun capaciteit en alleen al in Limburg verdwenen in 2024 ruim 350 jobs druppelsgewijs. Wat is er aan de hand?
De machtige installaties van de chemiebedrijven beheersen het uitzicht langs de E313 en het Albertkanaal in West-Limburg. In onze provincie is de sector vandaag goed voor bijna 7.000 rechtstreekse job en meer dan dubbel zoveel indirecte tewerkstelling. In 2023 daalde het aandeel van West-Limburg in de omzet van de Limburgse economie echter al gevoelig, zo blijkt uit cijfers van werkgeversorganisatie VKW. Hetaandeel in de totale TOP500-omzet van het westen van de provincie kromp daardoor met ruim vijf procent. Dat komt overeen met 660 miljoen euro. “Een verklaring kan gevonden worden in de zeer lage capaciteitsbezetting in 2023 van de chemische cluster”, legt Johan Schildermans van VKW uit. “De drie belangrijkste chemiebedrijven uit de regio rapporteerden samen een lagere omzet van niet minder dan 1,04 miljard euro in vergelijking met 2022. De rest van de industrie uit de regio heeft dat maar voor een stuk goedgemaakt.”
De aanhoudende tendens werd nu nog eens bevestigd door het laatste jaarrapport van sectorfederatie Essenscia. Na tien jaar van onafgebroken groei in werkgelegenheid zijn er in 2024 meer dan 1.150 jobs verloren gegaan in de Belgische chemiesector. De farmasector heeft nog standgehouden, chemie noteerde een verlies van 600 jobs, de kunststofsector verloor 550 jobs. Onder die laatste valt bijvoorbeeld Tupperware, goed voor een verlies van meer dan 250 arbeidsplaatsen.
In Limburg verdwenen in 2024 350 jobs in de chemie. “Zonder grote herstructureringen”, zegt Eddy Kellens van vakbond ACV. “Ze verdwijnen druppelsgewijs, ook in de KMO’s, en er duikt steeds vaker technische werkloosheid op, ook bij de grotere spelers. Volgende maand volgt dan nog de definitieve stop van de productie bij Bandag in Dilsen-Stokkem. Dat zijn ook weer 110 jobs die verdwijnen.”
In Sittard-Geleen werd vorige week dan weer geschrokken gereageerd op het nieuws dat chemiegigant Sabic de mogelijkheid onderzoekt om al zijn (verlieslatende) fabrieken in Europa te verkopen. Sabic heeft in Geleen alleen al twaalf fabrieken en bezet 40 procent van het Chemelot-terrein. Ook in Genk heeft Sabic een vestiging.
Waarom verdwijnen de jobs?
“Om te zien over hoe het gesteld is met de chemische Industrie in België moeten we eerst uitzoomen naar wat er gebeurt in Europa ten opzichte van de andere grote regio’s in de wereld”, legt Yves Verschueren, voorzitter van Essenscia, uit. “Sinds de Russische inval in Oekraïne staat onze industrie onder druk omdat de toegang tot goedkoop Russisch gas tot stilstand is gekomen. Voor de chemische sector is de bezetting van onze productiecapaciteit nu tot een historisch dieptepunt gezakt. Waar die normaal boven de 80 procent zit, is dat nu nauwelijks nog 67 procent, omdat de vraag zo sterk is gedaald. Sinds de start van de metingen in de jaren 80 hebben we dit beeld nog nooit meegemaakt. Dat duidt er dus op dat er heel wat import Europa binnenkomt van producten die vroeger door Europese bedrijven werden aangeleverd.”
Hebben we eerder al zo een dieptepunt gekend?
Toch wel. Bijvoorbeeld tijdens de coronacrisis, maar dan pikte de business snel weer op. Nu duurt de crisis echter al 2,5 jaar. En wat ook symptomatisch is: voor het eerst in zeer lange tijd is het gebruik van de productiecapaciteit in Europa lager dan in Amerika. En je hebt de fenomenale groei van de Chinese chemie, jaar na jaar. China installeert steeds meer capaciteit en produceert steeds meer volume.
“Ze zijn de absolute groeimotor van de globale chemie geworden”, zegt Verschueren. “En ze kopiëren niet meer gewoon zoals vroeger, wat ze maken is gewoon goed. Binnen Europa houdt België nog relatief stand en krijgen vooral Nederland en Duitsland de grootste klappen. In heel Europa zijn de laatste 24 maanden een aantal sluitingen aangekondigd, voor een totaal van 11 miljoen ton aan productie. En daar zijn we in België ook niet aan ontsnapt, met de stoomkraker van Total Energies in Antwerpen en Yara in Henegouwen.”
Hoe belangrijk is de chemiesector voor ons land?
De sector is goed voor meer dan een derde van de totale Belgische export. Wanneer vandaag zwaar aan de vrije handel wordt gemorreld, is dat dus een hele bijzondere dreiging.
“We zijn dan wel het land van bier en chocolade, maar het zijn de chemie en de farma die veruit het meeste bijdragen aan ons handelssaldo”, aldus Verschueren.
Hoe belangrijk is de sector voor Limburg?
De chemie is hier goed voor 6.800 directe jobs.
“Qua indirecte jobs moet je dat nog eens maal 2,5 doen”, legt Yves Verschuren uit. “Denk aan een logistieke speler als H.Essers, die gespecialiseerd is in farma en chemie. We noteren in Limburg een verlies van 350 jobs in de chemische sector op een jaar tijd. Dus eigenlijk een beetje vergelijkbaar met wat er gangbaar is voor het totale land. Limburg is dé sterkhouder in de sector van de kunststofverwerkende industrie. Met topbedrijven als Datwyler in Alken of Dyka Plastics in Pelt.”
Is de trendbreuk nog te stoppen?
In de tien voorgaande jaren was de chemiesector in ons land goed voor een groei van bijna 11.000 jobs. Dat staat in schril contrast met het verlies van ongeveer 10.000 jobs in de rest van de maakindustrie.
“De beleidsmakers moeten dus beseffen dat een sector van betrouwbare, goedbetalende werkgevers onder druk staat. Ze moeten daarom maatregelen nemen op het vlak van goedkopere energie en zorgen voor minder administratieve lasten”, pleit Verschuren. “Gelukkig is dat besef nu doorgedrongen. Nu is het nog kwestie van die goede wil om te zetten in concrete plannen. Op dat vlak blijven we nog op onze honger zitten. En het is dringend. Want je ziet de investeringen stilvallen. We teren vandaag nog altijd op de grote investeringen van Borealis, van Ineos, van de farmasector, investeringen die al jaren geleden genomen zijn.”
Welke visie moet Europa ontwikkelen?
Europa moet opnieuw attractief worden om investeringen aan te trekken.
“Het zijn ook geen triviale dingen die wij produceren, het zijn de bouwstenen van onze hele industriële maatschappij”, zegt Verschueren. “Wanneer er nog grote vestigingen zouden sluiten, zijn de gevolgen enorm. Europa gaat dan wel praten over een eigen defensie, maar onze basisbouwstenen moeten we opnieuw gaan halen bij partijen die eigenlijk onze concurrenten zijn.”
Het gebruik van de productiecapaciteit is historisch laag. Betekent dat dat er echt delen van fabrieken stilliggen of dat er shiften worden afgeschaft?
Dat is inderdaad het geval, de vraag naar bepaalde producten staat zodanig onder druk omdat ze voorbijgestoken worden door goedkopere importproducten. Dan worden installaties stopgezet. Het gevolg is dat de rest van de fabriek de volledige kost van de infrastructuur moet dragen. En dat weegt op de winstgevendheid van een bedrijf.
Worden alle onderdelen van de chemische industrie getroffen?
Hoe dichter je bij de basismoleculen zit, hoe groter het probleem. Hoe meer je in de waardeketen naar boven gaat - bijvoorbeeld voor cosmetica en medicamenten - hoe minder groot het probleem zich stelt.
“Een goede illustratie daarvan is de chemie-output van Frankrijk, die veel beter is dan die van Duitsland”, legt Verschueren uit. “En dat heeft er alles mee te maken dat het relatieve belang van cosmetica in Frankrijk gigantisch groot is. Denk maar aan L’Oréal of LVMH. Dus hoe meer je gespecialiseerde producten vermarkt, hoe beter je kans om stand te houden. In Limburg heb je bijvoorbeeld bedrijven als Nitto of Kaneka, die met heel specifieke toepassingen bezig zijn. Ik denk dat zij het relatief beter kunnen uithouden dan de bedrijven die met echte basisprocessen bezig zijn, zoals een Vynova uit Tessenderlo, dat in 2023 een fors omzetverlies noteerde na een jarenlange groei.”
Zouden de grote spelers als Vynova of Borealis op termijn overwegen om hier te vertrekken?
Verschueren: “Nee, ik denk het niet. Het zijn wel sterke bedrijven die tegen een stoot kunnen. Ze gaan door zwaar weer, maar ze hebben ook vestigingen op andere plaatsen. Ik denk dat ze strategisch niet zo snel hun posities in België en in Limburg zullen opgeven.”
Mogen we nog een grotere besparingsgolf verwachten in de sector?
Verschueren: “In de grote groepen wordt er gekeken welke afdelingen het meest winstgevend zijn en de meeste toekomstkansen bieden. De zwakke schakels in de keten, die gaan eruit. Het is ook niet toevallig dat in Antwerpen de kleinste en oudste van de stoomkrakers van Total Energies wordt gesloten. Ik vrees dat we dat nog een aantal keren gaan zien op verschillende plaatsen in Europa.”
Is het in deze situatie dan realistisch dat een reus als Sabic in één keer 12 fabrieken zou verkocht krijgen?
Verschueren: “Wie weet. De geschiedenis van Ineos is ook gebaseerd op een gelijkaardige start. Het waren toen een aantal Britse bedrijven die te koop stonden en Jim Ratcliffe heeft ze opgekocht en is ermee aan de slag gegaan. We zitten nu wel in andere tijden, maar de Saoediërs van Sabic zullen toch wel kijken naar wat het verschil is aan rentabiliteit tussen Europa en de rest van de wereld. Dus ik vrees dat die dreiging toch wel ernstig te nemen is.”
Spelen het gedrag van president Trump en de dreigende handelsoorlogen ook een rol?
Verschueren: “De manier waarop Trump zich gedraagt, zal niet van nature zijn om heel veel investeringen in Amerika aan te trekken. Daartegenover staat dat we in Europa toch nog altijd een hele grote markt hebben, we hebben hoogopgeleide mensen, een goede infrastructuur en we blijven zeer innovatief. Dus we hebben nog heel wat kansen, alleen moet aan een aantal randvoorwaarden – zoals goedkopere energie en minder administratieve lasten - voldaan worden. Ik denk toch ook dat Europa geleerd heeft uit de coronacrisis. Toen we plots vaststelden dat bepaalde essentiële onderdelen van geneesmiddelen in Europa gewoon niet meer voorhanden waren. Daarom is het denken in strategische waardeketens toch wel een stuk toegenomen. Het zou dus wel eens kunnen dat Europa gaat zeggen dat, ongeacht de capaciteit in China, wij willen dat bepaalde strategische bevoorrading absoluut hier blijft. En dan moet de chemie daar altijd bij zijn, maar ook staal, ook geneesmiddelen, ook voeding.”
Er worden wel nog miljarden geïnvesteerd in innovatie. Wat is daar het resultaat van?
Verschueren: “De farmasector is daar een goed voorbeeld van. Net als onderzoekscentrum Imec. Die werken heel nauw samen met chemiebedrijven. Voor halfgeleiders, in nieuwe toepassingen voor voeding, rond vervanging van problematische chemische stoffen. Dat zijn toch domeinen waarin Europa nog altijd vooruitstrevend blijft. Het zijn ook producten waar de volumes iets minder groot zijn, maar waar mogelijkerwijs de toegevoegde waarde dan wel interessanter is. Dus je zou misschien wel eens een beetje een hertekening kunnen krijgen van hoe de chemie in Europa er gaat uitzien in de toekomst. Mij lijkt dat een scenario waarin Limburg zeker de slechtste kaarten niet heeft, ook als logistieke draaischijf.”
|