Met de grootste kabinetswissel sinds de Russische invasie wil president Zelenski zijn regering nieuwe energie geven. Maar er zit meer achter dan dat. De president probeert de toenemende interne en externe kritiek te pareren.
Nieuwe hoofdrolspelers, nieuw hoop
Een heuse stoelendans in Kiev woensdag. Het Oekraïense parlement aanvaardde het ontslag van ministers en viceministers, vulde de leemtes op en stelde nieuwe ministers aan op posten die al een tijd onbemand waren. De wissels werden door president Zelenski geduid als een injectie van nieuwe energie.
Want het komende half jaar zou weleens het zwaarste kunnen worden voor de Oekraïense burgers sinds het begin van de oorlogsjaren. De moordende Russische aanvallen hebben zich uitgebreid over het hele grondgebied. Ook plaatsen zoals Poltava en Lviv — die ver van het front liggen — ontsnappen er niet meer aan. Door de bombardementen is ook vitale infrastructuur zoals het elektriciteitsnetwerk beschadigd. “De herfst wordt extreem belangrijk voor Oekraïne”, zei Zelenski. “Onze staatsinstellingen moeten zo kunnen functioneren dat het land alle doelstellingen kan realiseren die nodig zijn.”
En de carrousel zou nog lang niet voorbij zijn. Want in kringen van de president klonk het dat er nog koppen zullen rollen. Mogelijk de helft van de regeringsleden zou ingewisseld worden. Ook premier Denis Sjmihal kwam in het vizier, maar werd uiteindelijk niet ontslagen omdat dan de hele regering zou moeten opstappen. En volgens de regels van de staat van beleg mag dat niet. De reshuffle van Zelenski is de meeste ingrijpende sinds het begin van de oorlog. Al is het geen echte stroom vers bloed. Er zijn even veel interne verschuivingen als — min of meer — nieuwe gezichten. (Lees verder onder de foto)
Stappen richting diplomatie
De penibele situatie waarin het land verkeert, maakt Zelenski niet populairder. Ooit werd hij verkozen met meer dan 70 procent van de stemmen, maar net voor de oorlog is zijn populariteit gehalveerd. De aanpak van de begindagen van de invasie stuwde hem weer naar 80 procent, maar begin dit jaar slonk dat opnieuw naar 69 procent. In juni stond nog nipt de helft van de Oekraïners achter hun president — al blijft hij wel de populairste politicus van het land. (Lees verder onder de foto)
Die scherpe terugval had alles te maken met het verruimen van de mobilisatie. Het animo onder Oekraïners om te vechten is lang niet meer zo groot als in de begindagen. In het oosten van het land waar de dreiging van de Russen al zolang de dagelijkse realiteit is, is de uitzichtloosheid groot. Er wordt gesnakt naar het einde van het geweld, en daar zou Zelenski te weinig inspanning voor leveren. De president benadrukte daarom dat de wissels ook te maken hadden met het versterken van het diplomatieke front. Binnenkort vertrekt hij naar Washington om het Congres, president Biden en presidentskandidaten Harris en Trump zijn “plan voor de overwinning” voor te leggen.
De interne critici uitrangeren
Maar het is niet de eerste keer dat Zelenski dat diplomatieke front wil versterken. De voorbije twee jaar en een half heeft de president al geregeld ministers en viceministers bedankt voor hun diensten en vervangen door anderen. Zo was voor deze nieuwe stoelendans al een kwart van het oorspronkelijke oorlogskabinet vervangen. Zijn modus operandi is altijd dezelfde, zeggen intimi. Als hij de indruk heeft dat iemand zijn fut verliest, kiest hij voor nieuw bloed om het moreel een boost te geven en nieuwe hoop te scheppen.
Maar ook wie te eigengereid is, werkt hij buiten. De voormalige en erg populaire opperbevelhebber van het leger Valerij Zaloezjni was te eerlijk over het mislukken van het zomeroffensief en te kritisch voor de communicatie van de president. Nagenoeg hetzelfde scenario ontrolde zich rond de nu ontslagen buitenlandminister Dmitro Koeleba die hoog aanzien geniet bij de westerse bondgenoten. Koeleba vond de toon en de inhoud van de smeekbedes van Zelenski aan de westerse bondgenoten te agressief en te emotioneel. Het werkte contraproductief. (Lees verder onder de foto)
In april kon Koeleba’s ontslag worden voorkomen omdat Washington er lucht van kreeg en het Kiev onder druk zette. Dit keer nam Zelenski geen risico. Al moesten de betrokken personen wel in de pers lezen dat hen duidelijk zou worden gemaakt dat ze beter zouden opstappen. Die aanpak zorgde voor wrevel binnen zijn kernkabinet. Uit protest werden initieel twee van de nakende ontslagen weggestemd.
Zowat iedereen die onder lichte druk de ontslagbrief indiende die uiteindelijk werd aanvaard, bleef aan boord in een andere positie. Koeleba bijvoorbeeld, zal zich moeten toespitsen op de toetreding tot de NAVO. Net zoals Zaloezjni die de contacten met de bondgenoten als eretaak kreeg, wordt hij— min of meer — te vriend gehouden door een symbolische functie. Maar hij verdwijnt wel uit het epicentrum van de macht. Zo gaat het met bijna alle ontslagenen om niet te diepe wonden te slaan.
Nog meer controle naar zich toetrekken
Met de wissels aan de macht zal Zelenski het moeilijk hebben om het geloof in hem terug te winnen. 37 procent van zijn landgenoten vertrouwt hem niet meer. Dat cijfer was 6 maanden geleden nog maar 24 procent. Het wantrouwen groeit. Burgers vinden dat Zelenski te veel macht rond zich concentreert en “dictatoriale” trekjes krijgt.
In principe worden beslissingen — zoals het een democratie betaamt — door regering en parlement genomen. In deze tijden van oorlog passeren die steeds meer langs Zelenski. Mikpunt van de kritiek is zijn stafchef Andri Jermak, die volgens de ene ‘de kardinaal Richelieu’ en volgens de andere ‘de Raspoetin’ van het presidentiële hof is. Hoewel zijn functie geen formele bevoegdheden heeft, trekt hij wel veel macht naar zich toe. Zo passeerde hij in het verleden enkele keren buitenlandminister Koeleba door op bezoek te gaan bij de Amerikaanse buitenlandminister Blinken.
Door de carrousel lijkt Jermak het machtsepicentrum nog verder te versterken. Twee van de ontslagnemende ministers met een ruim netwerk worden bijvoorbeeld opgenomen in de diensten rond Jermak. Onder de nieuwkomers in het kabinet zitten er ook een aantal die een lang en trouw verleden hebben met de stafchef. De belangrijkste is de kersverse buitenlandminister Andri Sibiha? die in het begin van het presidentschap de rechterhand van Jermak was.
Het gevoel dat Zelenski stilaan alle macht rond zijn presidentiële raad samentrekt, werd nog versterkt door het plotse ontslag van Volodimir Koedritski. Hij was de baas van Ukrenergo het staatsbedrijf dat het elektriciteitsnetwerk van Oekraïne beheert. Hij werd per direct opzij geschoven, omdat hij te weinig inspanningen zou hebben gedaan om het te beschermen tegen de Russische aanvallen. Koedritski botste in het verleden geregeld met minister van Energie Herman Haluszczenko. Die is lid van de presidentiële adviesraad voor nationale veiligheid en landsverdediging. De afgevaardigden van de westerse partners die Ukrenergo ondersteunen, noemden het ontslag “politiek geïnspireerd”, om controle te krijgen over het vitale staatsbedrijf. De vrees binnen en buiten Oekraïne bestaat dat Zelenski mensen rond zich verzamelt die alleen nog zullen bevestigen wat hij denkt en zegt. Dat híj alles het beste weet en het best in staat is om de juiste beslissingen te nemen.
|