Bart De Wever pleit voor luchtafweer in haven, 80 jaar na bevrijding Antwerpen: “Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog”

Op 4 september 1944 trokken de geallieerden Antwerpen binnen. Woensdag is het dus precies tachtig jaar geleden dat de stad werd bevrijd. Volgend weekend worden daarrond verschillende evenementen georganiseerd. Burgemeester en historicus Bart De Wever vertelde ons over de manier waarop zijn familie de oorlog, de collaboratie, het verzet en de bevrijding had beleefd. En over de eeuwige oorlogsdreiging: “Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog. Als ik premier word, dan zal ik me daar ook volledig voor inzetten.”

De oorlogsgeschiedenis is sinds de Russische invasie van Oekraïne actueler dan ooit. “We worden opnieuw geconfronteerd met het gegeven dat democratische waarden onder druk kunnen komen te staan”, vindt Antwerps burgemeester en historicus Bart De Wever. “Je hoeft nu alleen maar de televisie op te zetten om te beseffen dat – net zoals destijds in Duitsland en bij ons – oorlog, bezetting en genocide altijd en overal een realiteit kunnen worden. En dus moeten we de mensen erop wijzen dat we de fouten die in het verleden werden gemaakt, moeten blijven herdenken opdat we die niet opnieuw zouden maken.”

“Dat zijn belangrijke lessen die niet vaak genoeg opnieuw kunnen worden gegeven. Tachtig jaar bevrijding is op dat vlak een scharniermoment… In de geschiedeniswetenschap stelt men dat de mondelinge overlevering verdwijnt zodra iets meer dan zeventig jaar geleden is gebeurd”, vertelt de historicus. “En dus moet je jezelf voorbereiden om dat verleden op een andere manier levendig te houden, zonder bijdrages van mensen die de gebeurtenissen zelf hebben meegemaakt.”

Nieuwe herdenkingscultuur

“Zo werd in Antwerpen twee legislaturen geleden besloten om een andere herdenkingscultuur op poten te zetten. Enerzijds op monumentaal vlak, waarvan het Namenmonument – dat nu eindelijk op de Scheldekaaien zal worden gebouwd – het belangrijkste voorbeeld is. Aan de andere kant begonnen we toen ook met het registreren van de verhalen van getuigen, the great generation, die inmiddels vaak al zijn overleden. Dat kreeg onder meer gestalte in de permanente tentoonstelling in het MAS, inclusief artefacten die de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog als het ware tastbaar maken in je eigen straat.”

“De Bevrijdingsdagen vormen maar één aspect van onze nieuwe herdenkingscultuur, waarmee we natuurlijk wel de grote massa bereiken. In 2016 kwamen er 160.000 mensen op af, dus dat is altijd een schot in de roos. Vijf jaar geleden werd er een parade georganiseerd, waar ook Stanley Williams aan deelnam, een veteraan van het Britse leger die tijdens de bevrijding een Antwerpse schone ontmoette en hier de rest van zijn leven heeft gewoond. Hij werd door tienduizenden mensen toegejuicht en omhelsd. Nadien zei hij dat het de schoonste dag van zijn leven was.”

Bommen op Mortsel

Zelf maakte Bart De Wever (53) de Tweede Wereldoorlog natuurlijk niet mee. Van vaderskant komt zijn familie uit Mortsel, een plaats die uiteraard wordt geassocieerd met het beruchte bombardement op 5 april 1943, waarbij 936 doden vielen. “Mijn grootvader gaf die dag les op de sportterreinen aan Oude God toen de eerste bommen vielen. Iedereen was gedrild op wat ze moesten doen bij een luchtalarm: op de grond gaan liggen met de handen in de nek. Alle leerlingen kwamen er tijdens de eerste golf bommen heelhuids van af, maar mijn bompa was uiteraard ongerust over zijn familie. Hij spurtte naar huis, maar raakte onderweg zwaargewond, tijdens de tweede golf bommen.”

De moeder van Bart De Wever, Irene Torfs, woonde destijds in Berchem en haar halfbroer werkte bij Agfa-Gevaert, het doelwit van de geallieerde bommenwerpers. “Toen ik 2018 met mijn mama naar Mortsel reed om tijdens de herdenking een toespraak te geven, verstijfde ze plots aan de Sint-Willibrorduskerk. Want daar stond ze in 1943, radeloos van angst over het lot van haar broer. Dat verhaal had ik nog nooit eerder gehoord. Dat maakte de oorlog voor mij plots heel concreet.” De school die Barts moeder in Berchem bezocht, werd op 7 november getroffen voor een V-bom. “Ze was zelf gelukkig niet aanwezig, maar al haar leerkrachten waren dood. Ze woonde aan de overkant van de straat en zag hoe al die nonnekes op een brancard onder een wit doek naar buiten werden gedragen.”

Collaboratie en verzet

Barts vader, Hendrik De Wever, werd na de bevrijding voor diezelfde V-bommen naar Kortrijk geëvacueerd. “Tijdens de bevrijding had hij zijn eerste sigaret gekregen van een Engelse soldaat en later zou hij ironisch genoeg sterven aan longkanker.” Hendriks vader was lid van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), een organisatie die collaboreerde met de Duitse bezetter. “Hij heeft zelf niks misdaan – na de oorlog werd hij vrijgesproken – maar stond ideologisch gezien uiteraard aan de foute kant”, vertelt De Wever. “Na de bevrijding werd hij opgesloten in het kamp van Beverlo. Dat liet op mijn vader een onwaarschijnlijke indruk na. Hij was toen 10 jaar oud en op die leeftijd is je vader een god, hè. En natuurlijk werd de hele familie scheef aangekeken. Vae victis, wee de overwonnenen. Voor de rest kan ik er weinig over vertellen. Het was een onderwerp dat in de familie niet werd besproken.”

Over dat zwijgen: “Dat gold ook voor leden van het verzet. De échte, hè, die tijdens de oorlog actief waren en hun leven riskeerden. Niet de ‘meikevers’ die zich vlak voor of na de bevrijding bij pakweg de Witte Brigade aansloten. Vaak duurde het jaren voor zij daar iets over vertelden. De oorlog was een soort collectief traumatische ervaring. Mensen hebben vaak de neiging om slechte herinneringen te deleten. Omdat die te zwaar op je gemoed wegen én omdat je dan de volgende generatie zou besmetten met een enorm verdriet, haat en wraakgevoelens. Maar decennia later komen die verhalen vaak weer naar boven en nu moeten we daarrond werken. Iets waar ik me als mens, eerder dan als politicus en burgemeester, voor wil inzetten.”

Van Koersk naar Antwerpen?

En dat brengt ons naar 2024. “We hebben na WO II, tijdens de Koude Oorlog, geleefd onder de schrik van ‘de bom’. Een nucleaire oorlog leek nooit ver weg. Mijn moeder werkte tijdens de Cuba-crisis in een winkeltje in Berchem en toen werd er volop gehamsterd. Iedereen was panisch van angst en alles was uitverkocht. Uiteindelijk werd die oorlog uitgevochten in de periferie – denk maar aan Korea en Vietnam. Maar nu is er de oorlog in Oekraïne, aan de achterdeur van de EU. Nu rijden er tanks, gemaakt door Duitse ingenieurs door Koersk, net zoals tijdens de beroemde veldslag in 1943. Als je dat een paar jaar geleden had voorspeld… jezus, niemand zou je toen hebben geloofd.”

Bart De Wever vreest dat de oorlog in Oekraïne wel eens dichter bij huis zou kunnen komen. “Ik hoop natuurlijk dat die zo snel mogelijk eindigt, maar ik denk dat we ons ook in Antwerpen weerbaar moeten opstellen. Daarom ijver ik voor meer geld voor defensie en de opstelling van luchtafweer zoals Patriots rond de Antwerpse haven. Ik stelde dat een paar jaar geleden al voor, maar dat werd toen op hoongelach onthaald en ik werd als bijna als zot verklaard. Wie lacht er nu nog?” Onze buurlanden beschikken wél over luchtafweer, zoals de Nederlanders met Patriots en de Fransen met hun Mamba’s. Zoals defensie-expert Alexander Mattelaer het stelt, blijft België dus in zijn blootje staan: “In Moskou zien de militaire planners ook hoe het zit, hè? ‘Deze haven is beveiligd en die ook. Oh, kijk, daar is er één hele grote, zónder luchtafweer’.”

Gedaan met uitstelgedrag

“Waarom zouden bedrijven nog blijven investeren in de Antwerpse haven als hun vestigingen niet worden verdedigd, zoals dat in pakweg Rotterdam en Hamburg wel het geval is? Op dat vlak moet dringend komaf worden gemaakt met het uitstelgedrag van de vorige regeringen.” Behalve luchtaanvallen zijn er overigens ook nog andere risico’s voor de haven, stelt De Wever: “Men kan ook door sabotage een schip laten zinken in de Schelde. Zo komt het vrachtverkeer in de rivier tot stilstand en twee weken later lijden mensen in heel Europa honger. Of een drone naar kerncentrale Doel sturen. De mogelijkheden voor slechteriken zijn eindeloos. We moeten onszelf kunnen verdedigen.”

“De laatste generaties hebben sinds Korea geen oorlog meegemaakt. Ik hoop dat het regime van Poetin in elkaar stort, dat China zichzelf inhoudt en dat de geopolitiek vreedzamer wordt. Maar je weet nooit wat er kan gebeuren. Onze voorouders deden wat ze moesten doen en ik hoop dat deze generatie dat ook wil en kan doen.” Bart De Wever sluit af: “Het zou geweldig zijn indien er geen militaire conflicten meer zijn. Maar… Si vis pacem, para bellum. Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog. Als ik premier word, dan zal ik me daar ook volledig voor inzetten. Het zal pijnlijk veel geld kosten, al kunnen we daarvoor wel samenwerken met Nederland en Frankrijk. Antwerpen moet zichzelf kunnen verdedigen en ik zal mijn stinkende best doen om de noodzakelijke centen te voorzien.”