Duitsland zet zich schrap voor schokgolf bij verkiezingen: hoe een ‘moeilijke tante’ en een man die met nazislogans speelt de politiek door elkaar dreigen te schudden

In twee Oost-Duitse deelstaten – Thüringen en Saksen – zijn er zondag verkiezingen. Voor het eerst sinds 1932 zal daarbij zo goed als zeker een partij die officieel het label extreemrechts draagt, de grootste worden in een parlement. En niet alleen extreemrechts maakt furore, ook het gloednieuwe BSW: radicaal links met radicaal rechtse accenten. Dit zijn de twee opmerkelijkste kandidaten.

“Voor heel wat mensen zijn de categorieën links en rechts niet langer begrijpelijk”, zei Sahra Wagenknecht onlangs. Dus is ze links en rechts tegelijkertijd, maar in beide gevallen wel in een radicale vorm. Ze streeft naar minder ongelijkheid, maar is ook voor een harde aanpak van de migratie en wil dat de hulp aan Oekraïne stopt. Haar partij heeft ze naar zichzelf genoemd: Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) en pas zeven maanden geleden opgericht. Omdat ze zich met geen enkele bestaande partij verwant voelde, zo klonk het. Al zeggen anderen dat overal waar ze komt, onenigheid ontstaat.

In Saksen staat haar partij derde gepeild na AfD en CDU met 15?procent, in Thüringen – waar ze opgroeide, maar intussen niet meer woont – op maar liefst 20?procent. Wagenknecht is de jongste sensatie van de Duitse politiek. Van zero naar hero. Van een overtuigd lid van de Oost-Duitse Communistische partij naar iets van alles een beetje. Waarbij ze heel veel standpunten deelt met het extreemrechtse AfD: het uitgesproken Duits nationalisme, de anti-migratie standpunten, Oekraïne. Al zijn er verschillen. Ze is pro Europa en pro NAVO. Een forse taks voor miljonairs staat bij haar als een plechtige belofte ingeschreven. Al zal ze de lat van het extra te belasten vermogens wellicht wel hoog genoeg leggen. Zelf is ze een van de best verdienende Duitse parlementsleden en miljonair.

LEES OOK. Duitse politica Sahra Wagenknecht ontsnapt nipt aan verfaanval, man opgepakt

Dwepen met nazi’s zal ze niet doen. Ze probeert eerder te verhullen dat de inspiratie in haar maatschappijvisie uit de hoek van Lenin komt. Wagenknecht schiet wel het liefst op links, wat uiteindelijk het hart van de regering in Berlijn uitmaakt. “Ze proberen de wereld te genezen, nog voor ze de problemen van de Duitsers aanpakken”, claimt ze. Zo is een van de oorzaken van haar snel groeiende populariteit volgens Wagenknecht haar uitgesproken mening over de oorlog in Oekraïne. De gulle Duitse steun zit veel burgers in het nog steeds minder welvarende oosten van het land dwars. Sahra Wagenknecht geeft – net als het AfD – Poetin niet helemaal ongelijk als hij stelt dat de uitbreiding van de NAVO de confrontatie op de spits heeft gedreven. Er moeten nu snel onderhandelingen komen, al voegt ze er wel aan toe dat ze de Russische president voor geen haar vertrouwt.

Het anti-Amerikanisme van haar jeugd heeft ze ook behouden. In Oost-Duitsland scoort je als je zegt dat Berlijn onder het juk van Washington uit moet. Ze is ermee opgegroeid. Ze werd in het huidige Thüringen opgevoed door haar grootouders toen haar Iraanse vader haar Duitse moeder achterliet en terug naar Teheran vertrok. Van die Iraanse roots houdt ze enkel haar voornaam over. (Lees verder onder de foto)

In 2004 kwam Wagenknecht in het Europees Parlement terecht als lid van de PDS, de opvolger van de Oost-Duitse Communistische partij na de val van de Berlijnse Muur. Die ging voor een deel op in het uiterst linkse Die Linke, de partij die ze jaren vertegenwoordigde, maar waar ze in oktober vorig jaar met slaande deuren vertrok. “De partij heeft zich vervreemd van haar kiezers en de belangrijke sociale thema’s, zoals degelijke lonen en pensioenen. Het was niet langer de focus. Maar wel de woke-identiteit.”

Dwarsligger

Haar tegenstanders omschrijven haar als een dwarsligger, een moeilijke tante die sociaal conservatisme en linkse economische standpunten koppelt. Maar ook als iemand die als geen ander op emoties van kiezers kan spelen, uitstekend communiceert en weet welke thema’s op de maag liggen van de burger. Wagenknecht (55) vindt dat haar partij één missie heeft. “Voor onze partij bestond, hadden lastige mensen die tegen het beleid wilden protesteren geen andere keuze dan het AfD. Wij bieden hen een respectabele weg om hun onvrede te uiten.”

Wie AfD uit de deelstaatregeringen wil houden, zal straks niet anders kunnen dan aankloppen bij deze lastige, extreme en onvoorspelbare politica.

LEES OOK. Timing van terreuraanslag kon niet ongelukkiger vallen: “Uiterst rechts zal hier nóg meer garen bij spinnen”

Björn Höcke speelt als lijsttrekker in Thüringen een spelletje als hij in cafés zijn speeches houdt. Hij roep “alles voor”, zijn aanhang vult aan met “Duitsland”. Het begon nadat hij een fikse geldboete had gekregen omdat hij een toespraak had afgesloten met “Alles für Deutschland” – een nazi­slogan die op de dolken van de AS stond, een paramilitaire arm van de nazipartij.

In Thüringen, waar Alternative für Deutschland (AfD) afstevent op winst met 30 procent van de stemmen, wordt zijn partij door de Duitse inlichtingendiensten gevolgd. Net als in Saksen-Anhalt heeft de dienst op de partij het officiële etiket “duidelijk extreemrechts” gekleefd. Höcke zelf zegt dat er tegen hem een heksenjacht is ontketend om hem monddood te maken. Iets waar zijn aanhang rotsvast van overtuigd is. Zelfs als hij zich vergelijkt met Jezus, Socrates en Julian Assagne, allemaal slachtoffers van vervolging door de elite.

De voormalige geschiedenisleraar zal als hij minister-president van zijn deelstaat wordt, de openbare omroep decimeren, het minimumloon afschaffen, Berlijn vragen om de grenzen te sluiten en eisen dat de hulp aan Oekraïne onmiddellijk wordt gestopt. Op sommige verkiezingsaffiches van AfD staan de Duitse en Russische vlag broederlijk naast elkaar met het opschrift “Alleen vrede telt”. Onder het marsorder van Höcke (59), die tien jaar geleden binnen zijn partij nog een controversiële figuur was, is AfD opgeschoven van oerconservatief en EU-sceptisch naar anti-migratie, anti-globalisme, anti-NAVO en vooral extreemrechts. Höcke spande ooit een proces wegens laster aan omdat hij een fascist werd genoemd. De rechter oordeelde dat het geen smaad was, maar meer “een vaststelling van de feiten”.

Herdenkingsteken een “schande”

Zijn familie vluchtte aan het eind van de Tweede Wereldoorlog voor het oprukkende Rode Leger naar wat West-Duitsland zou worden. Dik tien jaar geleden keerde hij terug naar het oosten. Daar benadrukte hij dat ook Duitsers slachtoffers waren van de oorlog en niet alleen daders. Het huidige Duitsland draagt volgens hem geen erfschuld meer voor wat er in de geschiedenis gebeurde. Het herdenkingsteken van Holocaust in Berlijn vindt hij daarom een “schande” en hij stelde dat “Hitler niet alleen slecht was”. (Lees verder onder de foto)

Zijn boodschap sloeg aan. Het bestraffen van antisemitisme en verwijzingen naar de nazi­tijd wil hij uit de wet laten schrappen. Het Duitse Keizerrijk: dat is waar Duitsland terug naartoe moet, raszuiverheid is voor hem een streven. Zelfs het feit dat hij omging met beruchte neonazi’s en militanten die de Duitse naoorlogse staat als ongrondwettelijk beschouwen, schrikt kiezers niet af. Het geflirt van hemzelf en zijn partijgenoten met het neonazisme vond echter zelfs Marine Le Pen te gortig. Ze gooide AfD uit “haar” extreemrechtse fractie in het Europees Parlement.

Bij zijn eerste veroordeling voor het gebruik van de nazi­slogan “Alles für Deutschland” stelde Höcke dat hij de oorsprong ervan niet kende. Dat valt te betwijfelen. Hij gebruikt wel meer slagzinnen die refereren aan de geschiedenis. Zo besloot hij in mei een speech met “Alles wijst op een storm”. De kop van een nazi­krant net voor Hitler in 1933 aan de macht kwam. Thüringen was trouwens de eerste deelstaat waar diens partij de verkiezingen won. En nu, voor het eerst sinds 1932 in Duitsland, lijkt het onvermijdelijk dat een extreemrechtse partij weer de grootste wordt. Minister-president is Björn Höcke nog niet. Er bestaat zoiets als een ‘Brandmauer’, de Duitse versie van het cordon sanitaire. Maar die vertoont barsten.