Het is een kabaal van jewelste op Teknofest, een technologie- en luchtvaartfestival op het oude Atatürk Airport in Istanbul. Straaljagers razen op hoge snelheid synchroon door de lucht en laten rode lijnen achter, de kleur van de Turkse vlag. Schoolkinderen en dagjesmensen kijken met open mond naar de spectaculaire vliegshows. Toch is het een veel kleiner vliegtuigje, dat nauwelijks geluid maakt, dat veruit de meeste aandacht trekt.
Het is het nieuwste model bewapende drone, de Bayraktar Akinci van dronebouwer Baykar. Turkijes grootste militaire trots staat tentoongesteld op het terrein, een ander exemplaar vliegt non-stop rondjes boven het festival. Ook het eerste en meest gebruikte model, de Bayraktar TB2, is te bewonderen. Bezoekers gaan ermee op de foto, ze mogen de drones zelfs aanraken.
"Dit geeft me een gevoel van trots", zegt bezoeker Mehmet:
Minstens zo populair als de drones zelf, zijn de mannen die ze maken. De broers Selcuk en Haluk Bayraktar; in Amerika opgeleide ingenieurs, die in Turkije inmiddels de status hebben van popsterren. Vooral Selcuk, die in 2016 trouwde met de jongste dochter van president Erdogan, wordt omringd door fans die vragen om selfies en handtekeningen.
Het verhaal van Turkse drones begon zo'n vijftien jaar geleden. Selcuk Bayraktar kwam terug naar Turkije, met de kennis die hij had opgedaan aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit MIT. Hij begon te werken aan het ontwerp van de eerste Turkse drone: de Bayraktar TB2. De Turkse regering probeerde intussen Amerikaanse drones te kopen, maar zonder succes. Het plan om dan maar zelf drones te maken werd geboren.
In 2015 was de eerste succesvolle testvlucht. Sindsdien horen drones bij het vaste wapenarsenaal van de Turkse luchtmacht. Ze worden gebruikt in het Koerdische zuidoosten van Turkije en in Noord-Irak in Turkijes strijd tegen de PKK. Volgens mensenrechtenorganisaties hebben Turkse drones daar al honderden doden gemaakt, onder wie burgers.
Turkse drones doken de afgelopen jaren ook op bij verschillende Turkse militairen offensieven in Syrië. Ze werden ingezet aan de kant van door Turkije gesteunde regeringstroepen in Libië. En eind vorig jaar zag de wereld Turkse drones in actie in de regio Nagorno-Karabach, in handen van Azerbeidzjan tegen het Armeense leger.
"Onze drones zijn in hun klasse op dit moment de beste in de wereld", zegt Haluk Bayraktar, glunderend van trots. "Ze maken tienduizenden vlieguren per maand en hebben zich bewezen op het strijdveld binnen en buiten onze grenzen."
Het droneprogramma past in de Turkse ambitie om militair zelfvoorzienend te worden. President Erdogan investeerde de afgelopen tien jaar flink in de eigen wapenindustrie. Met als doel zo onafhankelijk mogelijk te zijn van het buitenland, zodat het overeind kan blijven in geval van wapenembargo's of sancties.
Turkse drones bepalend in conflict Nagorno-Karabach
De oorlog in Nagorno-Karabach wordt ook wel gezien als de 'doorbraak' voor Turkijes drone-industrie. Azerbeidzjan had de oorlog niet zo makkelijk kunnen winnen als het geen Turkse (en Israëlische) drones had. Het kwam Turkije op kritiek te staan van westerse NAVO-bondgenoten. Turkije mengde zich in een langslepend conflict op de Kaukasus, en steunde daar een controversieel regime in Azerbeidzjan. In de Europese Unie gingen stemmen op voor sancties tegen Turkije. Canada staakte om die reden de verkoop van onderdelen die Turkije gebruikt om de drones te maken.
Maar de oorlog in Nagorno-Karabach had ook een ander effect. Verscheidene landen zagen voor het eerst wat Turkse drones in huis hadden en gingen in de rij staan om ze te kopen. Turkije verkocht het afgelopen jaar meer drones dan ooit tevoren. Aan landen als Turkmenistan, Qatar en Marokko, maar ook aan Oekraïne. Polen is het eerste NAVO-land dat Turkse drones heeft besteld. Onlangs werd bekend dat ook Letland interesse heeft getoond.
"Dit conflict liet bij uitstek zien dat Turkse technologie in staat is het op te nemen tegen Russische wapensystemen aan Armeense kant", zegt Sine Ozkarasahin, defensie-expert bij denktank EDAM. "Dit is daarom ook van belang voor de NAVO."
'Drones als middel om invloed te vergroten'
Bewapende zogenoemde killerdrones zijn wereldwijd het karakter van oorlog voeren aan het veranderen. Ze zijn goedkoper en wendbaarder dan gevechtsvliegtuigen. Bovendien is er minder risico voor de piloot, want die zit op afstand. Hoe meer landen drones hebben, hoe meer andere landen ze ook willen.
"Turkije springt in een gat in de markt", zegt Ozkarasahin. "Ze bieden degelijke, maar ook goedkopere drones dan bijvoorbeeld de Verenigde Staten. De VS is bovendien altijd huiverig geweest z'n dronetechnologie te verkopen uit vrees voor verspreiding. Turkije is wel bereid dit te doen."
Met drones zet Turkije geopolitieke verhoudingen op scherp. "Het is voor Turkije een politiek middel om de invloed in de regio te vergroten", aldus Ozkarasahin. "Het is ook een boodschap aan de wereld: laten zien dat Turkije een sterk militair land is dat zich kan meten met grootmachten."
Een ethisch debat over de wenselijkheid van militaire drones is er niet in Turkije. Het is vooral trots die de boventoon voert. "Mensen zijn trots dat we dit soort technologieën gebruiken om onze eigen soevereiniteit te bewaken", aldus Haluk Bayraktar. "Tien jaar geleden probeerden we drones te kopen van andere landen. En kijk nu, we zijn zelfvoorzienend, en we exporteren zelfs."
|