Wanneer het woord mensenhandel valt, denken velen spontaan aan gedwongen prostitutie. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de enorme aandacht die hulporganisatie Payoke en onderzoeksjournalist Chris De Stoop daaraan wisten te geven in de jaren negentig. Maar mensenhandel is helaas een veel breder fenomeen. Ook economische uitbuiting valt onder deze noemer. Het valt ook niet te verwarren met mensensmokkel. We zetten het op een rijtje.
In april 2022 ging de bijzondere Kamercommissie Mensenhandel van start, op initiatief van Kamerlid Ben Segers (Vooruit). Het doel van die commissie is in de eerste plaats een duidelijk beeld te krijgen van de mensenhandel in ons land en in Europa. Op basis daarvan doet ze aanbevelingen voor een vernieuwd wettelijk kader dat meer is toegespitst op de reële situatie. Om daar een zicht op te krijgen, nodigt de commissie specialisten uit om hun inzichten en aanbevelingen te delen. Federaal Migratiecentrum Myria kwam als eerste aan bod, vooral om het begrip mensenhandel te kaderen.
LEES OOK. Al 174 slachtoffers van mensenhandel op werf in Antwerpse haven en einde lijkt nog niet in zicht: “Zaak van ongeziene omvang”
LEES OOK. Aannemer “verrast” door mensenhandel op Borealis-werf, maar twee gerelateerde bedrijven regelden wel alles
Mensenhandel of mensensmokkel?
Volgens Myria is het belangrijk om mensenhandel niet te verwarren met mensensmokkel. Er zijn immers enkele essentiële verschillen:
1. Bij mensensmokkel geeft het slachtoffer altijd zijn toestemming aan de daders om hem van punt A naar punt B te transporteren. Dat is bij mensenhandel niet het geval. Daar is altijd sprake van bedrog, leugens, misbruik of dwang om een slachtoffer tegen zijn wil of verwachtingen naar een bepaalde (werk)plaats te lokken.
2. In het geval van mensensmokkel is er geen sprake van verdere economische uitbuiting. Zodra mensen zijn getransporteerd, scheiden de wegen met hun daders. In het geval van mensenhandel is er altijd sprake van verdere (seksuele, economische of criminele) uitbuiting tijdens of na het transport.
3. Mensensmokkel is per definitie een grensoverschrijdend fenomeen. Mensen proberen vanuit een bepaald land een andere politieke of economische zone te bereiken en steken daarbij grenzen over. Dat is bij mensenhandel niet noodzakelijk het geval. Het is perfect mogelijk dat slachtoffers worden uitgebuit in een bepaald land zonder ooit een grens te hebben overgestoken.
4. Een vierde onderscheidende factor is het verdienmodel van de daders. Mensensmokkelaars verdienen louter geld aan het transporteren van mensen. Mensenhandelaars buiten mensen economisch uit door hen te laten werken en zelf de winst op te strijken. Intussen hebben hun slachtoffers amper middelen om van te leven.
Volgens federaal referentiemagistraat Mensenhandel Ann Lokowiak is het verschil tussen beide misdrijven historisch gegroeid. “Sinds 1995 is mensenhandel opgenomen in het strafwetboek, terwijl mensensmokkel deel uitmaakt van het vreemdelingenrecht”, legt ze uit. “In 2013 werd de strafmaat gelijkgetrokken en riskeren daders van zowel mensenhandel als -smokkel een gevangenisstraf van een tot vijf jaar en een boete van 500 tot 50.000 euro.” De geldboetes zijn overigens te vermenigvuldigen met acht opdeciemen, dus effectief wordt het dan 4.000 tot 400.000 euro. Mensensmokkel wordt naar aanleiding van de hervorming van het strafrecht binnenkort ook opgenomen in de strafwet.
Wat met de Borealiswerf?
De hamvraag is nu of er op de werf van Borealis sprake was van mensenhandel door economische uitbuiting. Het spreekt voor zich dat de eerste fase van het onderzoek, gezien het hoge aantal mogelijke slachtoffers, nog maanden in beslag zal nemen. Toch kregen intussen al 174 mensen het voorlopige statuut van slachtoffer. Er zijn immers sterke aanwijzingen dat er wel degelijk sprake was van mensenhandel.
1. Uit getuigenissen blijkt dat de slachtoffers naar Europa werden gelokt met de belofte 2.500 euro per maand te zullen verdienen. In werkelijkheid kregen ze naar verluidt slechts 6,5 euro per uur. Anderen moesten dertien uur werken en kregen maar voor negen uur betaald. Het lijkt er dus op dat de slachtoffers werden voorgelogen en dat de grootste winst in de zakken van hun uitbuiters belandde.
Bovendien verklaarde een aanzienlijk deel van de slachtoffers dat ze 7.000 tot 8.500 euro aan hun werkgever moesten betalen voor hun reis naar België. Daarvoor verkochten ze hun lapje grond in de Filipijnen of in Bangladesh. Velen gingen ook leningen aan in de hoop dat te zullen terugverdienen met hun werk in België. Uiteindelijk konden ze amper iets opsturen naar hun families omdat ze te weinig verdienden, maar ook omdat ze tijdens hun reis naar België maandenlang geen geld ontvingen.
2. De slachtoffers waren in grote mate afhankelijk van de uitbuiters omdat ze een volmacht hadden ondertekend bij hun aanwerving. Dat maakte hen bijzonder kwetsbaar omdat hun uitbuiters daarmee hun administratie, paspoorten en verblijfsvergunningen regelden.
De slachtoffers kwamen naar Europa met Hongaarse verblijfsvergunningen die hun ‘werkgevers’, Irem General Contractor en het outsourcingkantoor Raj Bahr Engineering, voor hen geregeld hadden. Daarmee konden ze blijkbaar niet meteen naar België reizen en kwamen ze vast te zitten in Hongarije. Volgens één getuigenis werden ze daar vastgehouden in een bewaakt flatgebouw en kregen ze onvoldoende te eten.
Eens in België werden ze met meerderen in verschillende kamers ondergebracht en bleven ze voor alles volledig afhankelijk van hun opdrachtgevers. Er was dus sprake van een permanente situatie van sterke afhankelijkheid.
3. De uitbuiting is in dit geval duidelijk internationaal georganiseerd. Een van de slachtoffers werkte niet op de werf van Borealis, maar op een vestiging van chemiebedrijf Sabic in het Nederlandse Bergen op Zoom. Hoewel sommige slachtoffers veel moesten betalen voor hun reis, lijkt de belangrijkste bron van inkomsten voor de uitbuiters vooral de tewerkstelling van de Filipijnen en Bengalezen te zijn. Ook dat is een belangrijke indicatie om eerder te spreken van mensenhandel dan van mensensmokkel.
Bescherming
Op basis van deze verschillende elementen besliste het parket om de arbeiders een tijdelijk statuut van slachtoffer toe te kennen. Dat geeft hen recht op onderdak, bescherming, tijdelijke verblijfs- en arbeidsdocumenten en psychosociale begeleiding. Een van de slachtoffers heeft intussen al de mogelijkheid om in België legaal als lasser, een knelpuntberoep, aan de slag te gaan. Hij liet ons weten dolgelukkig te zijn eindelijk een eerlijk loon te zullen krijgen.
Verder onderzoek zal nu moeten uitwijzen hoe hun uitbuiting precies georganiseerd was en wie de schuldigen zijn. Zowel chemiebedrijf Borealis als onderaannemer Irem verklaarden donderdag alle regels en wetten te hebben gerespecteerd en wijzen de beschuldigingen van mensenhandel resoluut af. Irem stelde outsourcingkantoor Raj Bahr Engineering (RBE) verantwoordelijk voor de wantoestanden, al rijzen er heel wat vragen over de werkelijke band tussen beide bedrijven. Het briefhoofd van RBE vermeldt immers hetzelfde adres als Irem in het Antwerpse Oevel (Westerlo).
De cijfers
Dat de zaak rond 174 Bengalezen, Filipijnen, Turken en Oekraïners draait rond economische uitbuiting, is eigenlijk geen toeval. Volgens cijfers van Federaal Migratiecentrum Myria ging het in 2021 in maar liefst 71% van alle gevallen van mensenhandel over economische uitbuiting. 27% van de slachtoffers werd seksueel uitgebuit. Bij de overige 2% gaat het over gedwongen criminaliteit en bedelarij.
83% van de slachtoffers van economische uitbuiting in België is overigens mannelijk. Niet onlogisch, aangezien het vaak gaat over zwaar en industrieel werk. Wat seksuele uitbuiting betreft, zijn de slachtoffers met 97% dan weer praktisch uitsluitend vrouwen. Slechts 3% is mannelijk.
Opvallend is wel dat de zaak van deze 174 arbeiders het jaartotaal van 2021 ver overstijgt. Vorig jaar noteerde Myria ‘slechts’ een totaal van 121 gevallen van mensenhandel, tegenover 145 in precoronajaar 2019. Dat betekent dat de cijfers dit jaar meer dan zullen verdubbelen, waardoor zowel hulporganisaties als politiediensten met de handen in het haar zitten. Een groot deel van de slachtoffers is immers nog niet verhoord en krijgt ook nog niet de psychosociale steun waar ze recht op hebben.
En nu?
Het wordt almaar duidelijker dat dit een van de grootste zaken is rond mensenhandel die ons land ooit heeft gekend. Alleen al het verhoren van de slachtoffers zal waarschijnlijk maanden in beslag nemen. Nu de hoofdrolspelers hun verantwoordelijkheid van zich lijken af te schuiven, is het maar de vraag of de ware schuldigen ooit zullen worden opgespoord en het hele netwerk, van ronselaars tot chauffeurs, ooit volledig zal worden opgerold.
Wat deze zaak trouwens nog complexer maakt, is haar internationale karakter. Zullen ook de verantwoordelijken in de Filipijnen, Bangladesh, Hongarije en Nederland gevonden en berecht worden? Als we zulke wantoestanden willen vermijden, is een verregaande internationale aanpak onontbeerlijk.
|