“Het is immoreel dat olie- en gasbedrijven recordwinsten maken door deze energiecrisis, op de kap van de armste mensen en terwijl het de planeet vernielt.” In snoeiharde bewoordingen vraagt de grote baas van de Verenigde Naties aan de lidstaten om hogere belastingen te heffen op olie en gas, en het geld te gebruiken om de armen te helpen. Belgische experts zijn genuanceerder.
De winsten van de grootste energiebedrijven in de eerste drie maanden van dit jaar lagen “dicht bij de 100 miljard”, zegt Antonio Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties. “We zien schandalige winsten terwijl iedereen geld verliest door de inflatie. Het is immoreel dat olie- en gasbedrijven recordwinsten maken door deze energiecrisis, op de kap van de armste mensen en met een enorme kost voor het klimaat”, zei hij in een toespraak.
“Groteske hebzucht”
De grote baas van de VN zegt op zoek te zijn naar “het energie-equivalent van het graaninitiatief op de Zwarte Zee”. Een verwijzing naar de door de VN geleide onderhandelingen waardoor Oekraïne weer graan kan exporteren ondanks Russische belegering. Hij roept de regeringen op om de winsten af te romen: “Ik dring er bij alle regeringen op aan om die buitensporige winsten te belasten en het geïnde bedrag te gebruiken om de meest kwetsbare mensen door deze moeilijke tijden te helpen.”
En ook voor gewone mensen had Guterres een oproep. “Stuur de industrie van de fossiele brandstoffen en hun financiers een duidelijke boodschap: deze groteske hebzucht straft de armste en meest kwetsbare mensen en vernielt ons enige gemeenschappelijke thuis – de planeet.”
Winst maximaliseren
Immoreel, groteske hebzucht, schandalige winsten: Guterres spaarde zijn kritiek niet. Ook in juni haalde hij al eens uit. Toen vergeleek hij de strategie van oliebedrijven al met die van de tabaksindustrie – “ze hebben ons bij de keel”, zei hij toen.
“Het zijn straffe uitspraken, en je kan je de vraag stellen of je het in termen van morele verantwoordelijkheid moet gaan formuleren”, zegt Kris Bachus, onderzoeksleider klimaatbeleid bij HIVA KU Leuven. “Uiteindelijk doen die bedrijven waarvoor ze in het leven zijn geroepen: hun winst maximaliseren. Soms zitten de omstandigheden tegen en soms zitten ze mee.”
Alleen zijn de bedragen in dit geval zo groot dat het niet meer te verantwoorden is, zegt econoom Paul De Grauwe (London School of Economics). “Veel mensen zijn bereid te aanvaarden dat bedrijven veel winst maken door nieuwe producten of technologieën, maar in deze hebben die oliemaatschappijen niks gedaan”, zegt hij. “Als ze een beetje serieus waren, zouden ze kunnen zeggen: Dit behoort ons niet toe, we geven het terug aan de maatschappij in plaats van aan de aandeelhouders.”
Maar je kan moeilijk verwachten dat de oliebedrijven zomaar drie kwart van hun winst afgeven, zegt Bachus. “Uiteraard ben ik het ermee eens dat het geen goede besteding is van de maatschappelijke welvaart als het bij de aandeelhouders terechtkomt. Op dit moment voelt het parasitair, omdat ze profiteren van de miserie van een ander – de oorlog in Oekraïne. Maar op de lange termijn zijn ze sowieso een sector die onder druk staat. Het zou juridisch ook moeilijk worden, dus ik denk dat de overwinsten vooral een goede les moeten zijn voor de regeringen: een oorlog heeft wereldwijde gevolgen, zo afhankelijk is iedereen geworden van elkaar.”
Oliesjeiks
Al kunnen overheden volgens De Grauwe veel meer doen dan lessen trekken. “Er zijn maar weinig regeringen die echt moeite doen, en dan nog blijft het vaak bij voorstellen. Want ja, binnenkort zitten de politici weer bij een oliesjeik op een diner. Worden ze beïnvloed, of ook betaald? Er is een cocon van macht, en daar zit een hele methode achter. Die rijke oliesjeiks kopen topvoetbalploegen om een reputatie op te bouwen, banden te leggen en te netwerken.”
De grote olie- en gasbedrijven repten donderdag op sociale media met geen woord over de kritiek van Guterres. Op onze vraag reageert de Belgische petroleumfederatie Energia wel op de uitspraken. “Het klopt dat de financiële resultaten goed zijn door de hoge energieprijzen, maar het is kortzichtig om te kijken naar één jaar”, zegt public affairs-manager Jean-Benoît Schrans. “In 2020 en 2021 waren de resultaten heel slecht door de covid-crisis. Je moet dus echt kijken op grotere schaal. Bovendien geven die grote winsten de gelegenheid om te investeren in de transitie naar hernieuwbare energie en klimaatneutraliteit. Zonder ondersteuning door publiek geld.”
Voorstel op Belgische regeringstafel
In Italië bestaat al een regel die van olie- en gasbedrijven 10 procent extra belasting vraagt op de meerwinst in vergelijking met vorig jaar. Ook in België ligt een dergelijk voorbeeld op de regeringstafel, naar Italiaans voorbeeld. Het gaat om een belasting van 25 procent op het winstverschil tussen dit jaar en vorig jaar.
“Niemand mag zich verrijken tijdens deze crisis”, zegt minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen). Ook de regering kreeg extra inkomsten uit btw en accijnzen door de stijgende prijzen, maar de uitgaven voor steunmaatregelen zoals de energiecheque van 100 euro overstijgen dat bedrag.
De extra belasting geldt voor de inkomsten die leveranciers halen uit aardgas, elektriciteit en petroleum. “De belasting wordt alleen geheven als in een kwartaal de stijging minstens 100.000 euro én meer dan 10 procent bedraagt.” Het voorstel moet nog goedgekeurd worden door de regering.
|