Zes dagen werken per week, voor 3 euro per uur. En overnachten in onbewoonbare flats, op 8.000 kilometer van huis. Dat zijn de omstandigheden waarin 55 Filipijnse en Bengaalse lassers moesten werken op een werf in Antwerpen. “De aanmelding van de eeuw” voor Payoke, dat slachtoffers van mensenhandel helpt. De eerste keer in West-Europa dat het op die schaal wordt ontdekt. En het gebeurt waarschijnlijk nog veel vaker.
“We kunnen allemaal wel schreeuwen hoe schandalig het is dat Qatar het wereldkampioenschap voetbal krijgt toebedeeld. En hoe erg de omstandigheden zijn waarin arbeidsmigranten daar tewerkgesteld worden om de stadions te bouwen. Maar zoiets gebeurt ook gewoon in eigen land. Mensen die hun eigen land ontvluchten, om dan in dit soort omstandigheden terecht te komen.”
Aan het woord is Gianni De Vlaminck, federaal secretaris van de socialistische vakbond ABVV Bouw. “We kennen het fenomeen van detachering al meer dan tien jaar: Brazilianen die hier via een Portugees visum aan de slag gaan, Oekraïeners via Polen, Filipijnen via Hongarije … Het risico op fraude en misbruik is dan groot, zeker als er onderaanneming aan te pas komt. Er is veel te weinig inspectie om het aan te pakken.”
LEES OOK. Ongezien geval van moderne slavernij op bouwwerf in Antwerpse haven: “Die arbeiders kunnen geen kant op” (+)
De zaak in Antwerpen kwam aan het licht toen acht Filipijnse mannen begin deze maand contact opnamen met hun ambassade. Die schakelde Payoke in, de organisatie die slachtoffers van mensenhandel begeleidt. Bij een inspectie op de bouwwerf van chemiebedrijf Borealis in de Antwerpse haven bleken 55 mensen uit de Filipijnen en Bangladesh in erbarmelijke omstandigheden aan het werk als lasser of pijpfitter.
“Uit de eerste gesprekken blijkt dat ze maar 500 tot 600 euro per maand overhielden, ver onder wat een stielman zou moeten verdienen”, zegt Payoke-directeur Klaus Vanhoutte. “Een van hun verblijfplaatsen was zo slecht dat ze meteen is gesloten. En de werkvisa waren niet in orde. Dit is hoe Qatar en Dubai hun flatgebouwen bouwen.”
23.000 slachtoffers
Ze noemen het bij Payoke nu al “de aanmelding van de eeuw”. “We hebben dit in 30 jaar nog nooit meegemaakt. Hier bestaan geen scenario’s voor. Tot nu toe was een groep van vijf slachtoffers van mensenhandel al veel. We zijn er niet op voorbereid, dus ik hoop dat men dit ook beleidsmatig ernstig gaat nemen.”
Volgens de Global Slavery Index leven in België zowat 23.000 mensen in moderne slavernij. Fairwork Belgium, dat uitgebuite werkkrachten begeleidt, waarschuwt voor nieuwe ontdekkingen. “Het gaat nu om een grote groep in één keer, maar het is zelfs maar de sneeuw op het topje van de ijsberg”, zegt Fairwork-coördinator Jan Knockaert. “Er is veel te weinig inspectie om de uitbuiting op te sporen. En ook in het legale circuit van arbeidsmigratie is er voor werkgevers nog te veel speling als het gaat over het terugbetalen van reiskosten of huisvesting, wat problemen in de hand werkt.”
“Verantwoordelijkheid voor bouwheer”
“We hadden sterke vermoedens dat zulke dingen ook in België gebeurden”, zegt ook Klaus Vanhoutte. “Iedereen noemt dit schrijnend en is verrast, maar ik vind het vooral schrijnend dat er zoiets groots moet gebeuren voor er aandacht komt voor de risico’s van mensenhandel. Op alle grote en middelgrote werven komt 50 tot 80 procent van de werkkrachten uit het buitenland. Horeca, nachtwinkels, nagelstudio’s, transport, landbouw: geen enkele economische sector is er ongevoelig voor, want vroeg of laat begint de zoektocht naar goedkope werkkrachten.”
“Vaak gaat het om kleinere werkgevers, die allang failliet zijn wanneer ze veroordeeld worden, en ondertussen onder een andere bedrijfsnaam hetzelfde aan het doen zijn”, zegt Knockaert. “Het is daarom aan de hoofdaannemer en de bouwheer om hun verantwoordelijkheid te nemen. Een lagere offerte moet een alarmbel doen afgaan. En op de werf zelf kan je meer initiatief nemen dan alleen een ethische code voorleggen. Een papiertje ondertekenen, dat is gemakkelijk.”
Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) kondigde aan dat er een nieuw meldpunt komt – www.stopmensenhandel.be. De sociale inspectie wordt ook uitgebreid, en de gerechtelijke politie krijgt meer mankracht om dossiers rond mensenhandel te versnellen.
Wat nu met die mensen?
De inspectie trof de 55 uitgebuite arbeidskrachten aan op de werf in de eerste helft van juli. Uit de omstandigheden was onmiddellijk duidelijk dat ze recht hadden op het statuut van slachtoffer van mensenhandel. Maar Payoke en zijn Brusselse en Waalse tegenhanger hebben in totaal maar 70 opvangplaatsen beschikbaar, waarvan altijd zowat 85 procent bezet is. Er is daarom een tijdelijk ander verblijf gevonden voor 51 slachtoffers, de vier anderen zitten in verblijfhuizen van Payoke.
“Nu moeten we dat allemaal administratief verwerkt krijgen, maar dat is geen evidentie: de werkbelasting was hier voordien al 150 procent”, zegt Klaus Vanhoutte van Payoke. “Voor het onderzoek zullen nu individuele gesprekken volgen, en we proberen om psychosociale begeleiding te bieden.”
Over welk bedrijf gaat het?
Bouwheer van de fabriek in aanbouw is chemiebedrijf Borealis. Dat wijst naar een aannemer die toezicht houdt over de werken. Borealis is “verbaasd en verontwaardigd”, verwijst naar zijn “gedragscode” en “eist opheldering na berichten over mensenhandel”.
De aannemer is een joint venture tussen het Italiaanse IREM en het Franse Ponticelli, twee grote bouwbedrijven in Europa. Die kondigden in februari 2021 beiden trots aan dat ze het contract met Borealis hadden afgesloten. Ze reageerden niet op de inval, maar vlogen wel al Turkse arbeiders in om de slachtoffers te vervangen. IREM voerde in de Antwerpse haven eerder al bouwprojecten uit voor Exxon Mobil en Total, samen goed voor zowat 3 miljoen manuren.
Wat riskeren de daders?
Eerst volgt een onderzoek, om voor elk van de 55 werkkrachten vast te stellen hoe en door wie ze zijn aangeworven en onder welke voorwaarden. Als het tot een veroordeling voor mensenhandel komt, zijn er gevangenisstraffen van vijf tot tien jaar die kunnen oplopen bij verzwarende omstandigheden zoals arbeidsongevallen.
Ook als de beschuldiging afzwakt naar sociale uitbuiting of het tewerkstellen van werknemers zonder wettig verblijf, is rechtsvervolging mogelijk. In de dossiers van Fairwork Belgium ging het vorig jaar voornamelijk over bouw, horeca, schoonmaak en huishoudpersoneel. Slachtoffers komen het vaakst uit Brazilië en Marokko.
|