Na Duitsland laat ook Nederland de steenkoolcentrales weer harder werken, om minder afhankelijk te zijn van Russische gastoevoer. Kan dat gevolgen hebben voor België? En voor het onderlinge gasverkeer in de Europese Unie? Een stand van niet altijd even geruststellende zaken.
Wat houdt de Nederlandse koerswijziging concreet in?
Hoewel hij zich eerder als een tegenstander van steenkoolcentrales toonde, zet klimaatminister Rob Jetten (D66) nu – een paar dagen na zijn Duitse collega’s – het licht op groen voor verhoogde productiviteit in de drie overgebleven Nederlandse steenkoolcentrales. Die productiviteit was geplafonneerd op 35 procent van de maximumcapaciteit – tot 2030, dan moesten de centrales definitief dicht – omdat steenkoolcentrales als veel te vervuilend beschouwd werden. Maar die productie mag nu weer de hoogte in. Vervuiling is immers niet langer de enige parameter van de energieproblematiek, aldus de Nederlandse overheid.
“Het is steeds onzekerder of we onze gasopslagplaatsen (waar een strategische reserve wordt opgebouwd voor wanneer de Russische gaskraan helemaal dichtgaat, red.) genoeg kunnen vullen. Dat baart ons zorgen”, aldus Jetten maandag. Door meer energie op te wekken door steenkool te verbranden zou Nederland jaarlijks twee miljard kuub, of twee miljard keer duizend liter, gas kunnen besparen. Nederland heeft zelf nochtans een gebied in Groningen waar het decennialang aardgas oppompte. Maar daarvan de productie opvoeren is not done, want daar scheuren huizen nu al door de jarenlange boringen. En de overheid heeft beloofd om de gaswinning daar zo snel mogelijk af te bouwen. Bijgevolg beschouwen ze steenkool als het laatste alternatief. Net zoals Duitsland.
Is dat in België eigenlijk ook een optie?
Neen. In landen als Nederland, Duitsland en Oostenrijk zijn nog steenkoolcentrales actief, weliswaar overal in een uitdoofscenario. Maar in ons land werd de laatste centrale al in 2016 gesloten, in het Limburgse Langerlo. De bedrijvigheid woog niet langer op tegen de schadelijke gevolgen voor de volksgezondheid. Drie jaar eerder waren er in een onderzoek nog 40 vroegtijdige sterfgevallen gelinkt aan de uitstoot.
Dat betekent echter niet dat België sindsdien helemaal geen energie uit steenkool meer verbruikte. In 2017 was steenkool nog goed voor 1 procent van de energiebronnen die gebruikt werden voor huishoudelijke verwarming. “En vandaag werkt bijvoorbeeld de staalnijverheid nog met steenkool”, weet energie-professor Thijs Van de Graaf (UGent). Vorig jaar nog maakte staalreus ArcelorMittal bekend dat het op de vestiging in Gent steenkool – deels – zou vervangen door biokool, een milieuvriendelijkere variant die ingevoerd wordt uit… Nederland.
Vanwaar komt al die steenkool eigenlijk?
Er zijn in Europa nog enkele steenkoolcentrales, onder meer in Polen en Tsjechië. Maar België haalde zijn steenkool lange tijd uit, jawel, Rusland. En in Nederland is dat nog altijd het geval. Daar wordt maar liefst 43 procent van alle verbruikte steenkool ingevoerd vanuit Rusland, maar door de oorlog in Oekraïne geldt vanaf augustus een Europees importverbod uit Rusland. Het is dan ook logisch dat overheden en bedrijfsleiders al even voorraden aan het opslaan zijn, of naar alternatieven uitkijken. Zoals biokool. Of steenkool uit Oost-Europa, Zuid-Amerika of Zuid-Afrika. Er zou op de internationale markt in ieder geval voldoende steenkool te vinden zijn om het Russische te vervangen. En het is makkelijker te transporteren dan gas.
Als Nederland nu al anticipeert op een verminderde gasinvoer vanuit Rusland, kan België, dat onder meer gas invoert vanuit Nederland, dan ook niet in de problemen komen?
Niet onmiddellijk. Nederland is een gasleverancier van België, maar niet de enige. Door de gunstige geografische ligging (naast meerdere landen en grenzend aan de Noordzee) en een uitgebreide infrastructuur (rechtstreekse gaslijnen naar ook Frankrijk en Engeland) heeft ons land in principe een goeie positie.
Maar er bestaat zoiets als een Europees solidariteitsprincipe. Als andere Europese landen wel in het nauw geraken met hun gasvoorraad, kunnen ze ook bij ons aankloppen om een duit in het zakje te doen. En die kans is niet uitgesloten, zegt Van de Graaf. “Tot voor kort leek het erop dat landen met een zogenaamde roebelrekening gevrijwaard bleven van verminderde gastoevoer uit Rusland. Tot er vorige week ook verminderde toevoer was in Duitsland, zogenaamd door technische problemen. Ook Italië en Frankrijk zitten in dat schuitje. Mario Draghi (Italiaans premier en econoom, red.) noemde dat leugens en ik volg hem. Voor mij vallen de maskers af, en wil Rusland langzaam een wurgtactiek toepassen, ook omdat het ziet dat de Europese landen aan het anticiperen zijn en hun strategische gasvoorraden voor komende winter al veel beter gevuld hebben dan het jaar voordien.”
Kortom: Poetin kan het Europa nog lastig maken als het weer kouder wordt, onze voorraden slinken én minder goed gelegen Oost-Europese landen West-Europees gas nodig hebben. In zo’n geval kan, opnieuw, een gefaseerd Europees noodplan in werking treden. In het slechtste geval wordt aan de industrie opgelegd om minder gas te verbruiken, zodat burgers niet in de kou komen te staan.
Hoe vervuilend zijn die steenkoolcentrales eigenlijk?
Daar kunnen we heel duidelijk in zijn, zegt energie-expert Mathieu Soete van Greenpeace. Steenkool is wat CO2-uitstoot betreft de slechtst denkbare keuze die men kan maken. Ter vergelijking met gas, bijvoorbeeld, is het in termen van CO2 dubbel zo vervuilend.
“In België hebben we gelukkig sinds lang geen steenkoolcentrales meer. En ook in de ons omringende landen was men goed op weg om ze beetje bij beetje stil te leggen. Tot nu. Nederland, Duitsland en nog een aantal landen gaan weer meer inzetten op steenkoolcentrales om stroomuitval te vermijden. Dat is als hoofdpijn proberen op te lossen door met je hoofd hard tegen te muur te lopen.”
|