Een excentrieke ingenieur uit Luik maakte in de jaren vijftig plannen om met behulp van een kernbom een ondergrondse gasopslagplaats in de Kempen te creëren. Kwestie van minder afhankelijk te zijn van andere landen voor energie. Gelukkig staken de Amerikanen daar een stokje voor. Turnhoutenaar Karl Van den Broeck, hoofdredacteur van Apache, reconstrueert dit bizarre verhaal.
Energie is een hot topic. En daarmee ook het debat over de kernuitstap. Met de oorlog in Oekraïne en de sancties tegen Rusland zagen we de prijzen van heel wat levensnoodzakelijke producten stijgen. Niet alleen voor grondstoffen voor levensmiddelen, maar ook voor onze brandstof en energie.
Zo werden we met onze neus gedrukt op onze afhankelijkheid van andere landen. De logische conclusie is om verder in te zetten op onafhankelijkheid. Plots gaat de volledige kernuitstap de koelkast in. Twee van de zeven reactoren in ons land blijven toch nog tien jaar draaien.
‘België en De Bom’
Toen Turnhoutenaar Karl Van den Broeck, hoofdredacteur van nieuwsmedium Apache, achtergrondinformatie zocht over de politieke discussies rond de kernuitstap, kwam hij in contact met Luc Barbé. “Hij was tijdens de eerste paars-groene regering Verhofstadt I, rond de eeuwwisseling, kabinetschef van staatssecretaris voor Energie Olivier Deleuze (Ecolo) en regeringscommissaris voor NIRAS, de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen. Hij was zowat de architect van de wet op de kernuitstap.”
“Barbé is niet langer politiek actief, maar de geschiedenis en de toekomst van kernenergie blijven hem wel intrigeren. Zo schreef hij de boeken Kernenergie in de Wetstraat (2005) over de politieke deals en België en De Bom (2012) over de rol van ons land in de internationale ontwikkeling van kernwapens. In zijn vrije tijd heeft hij zich verdiept in een tot nog toe onbekend gebleven verhaal, het buitensporige plan van een Luikse ingenieur om een kernbom te laten ontploffen onder de Noorderkempen.”
LEES OOK. Akkoord over kernuitstap: twee reactoren blijven open, twee nieuwe gascentrales
Terug in de tijd. Op kerstavond 23 december 1959 schrijft diplomaat K.D. Jamieson van de Britse ambassade in Brussel een vertrouwelijke, maar ondertussen geclassificeerde nota aan zijn oversten in Londen. “Jamieson bevestigt het nieuws dat het Foreign Office in Londen al had opgevangen”, legt Van den Broeck uit.
“De Belgische firma Savgaz, de Société Anonyme pour l’Achat, la Vente et la Distribution du Gaz, die verantwoordelijk was voor de gasdistributie in Luik en een deel van Namen, had plannen om een ondergrondse opslagplaats voor een enorme voorraad aardgas te ‘maken’ in het noorden van België. Daarvoor zou ze gebruikmaken van een nucleaire explosie. Volgens Jamieson had Savgaz zelfs al een vergunning aangevraagd bij de Belgische overheid.”
Ontginning van uranium in Wallonië
De plannen werden voor Savgaz uitgetekend door A. Wéry, een ingenieur over wie verder niets geweten is, zelfs zijn volledige voornaam niet. “Al in 1951 schreef hij een studie De Toekomst van het Zuiden van België. Door uranium, gedolven in Wallonië, te gebruiken in nog te bouwen kerncentrales zouden we niet langer afhankelijk zijn van onze kolonie Congo. Pas in 1983 concludeerde een studie van het Ministerie van Economische Zaken dat uraniumontginning in Wallonië geen realistische optie was.”
Later krijgt Wéry het idee om atoomenergie op een andere manier aan te wenden voor civiele doeleinden. “Het was de bedoeling om een kernexplosie uit te voeren om zo een gigantische ondergrondse opslagplaats voor gas te creëren”, zegt Van den Broeck. “Daarbij was de bodemgesteldheid van groot belang, maar uiteraard ook het gebrek aan bewoning in de omgeving.” (Lees verder onder de foto)
“Wéry kondigde testexplosies met TNT aan ten westen van Roeselare, in de bossen van Houthulst. De ‘grande explosion’ voorzag hij in het noorden van de Kempen, tussen Antwerpen en Turnhout. De kernbom zou maar ‘de petit calibre’ moeten zijn, 30 ton TNT om op een diepte van driehonderd meter 840.000 kubieke meter gas op te slaan. Ter vergelijking, de atoombom op Hiroshima was het equivalent van 15.000 ton TNT.”
Alles radioactief
Enige probleem: België heeft op dat moment geen kernwapens. Wéry neemt dus contact op met de Atomic Energy Commission, het Amerikaanse agentschap dat na de Tweede Wereldoorlog de ontwikkeling van nucleaire wetenschap en technologie opvolgt. “Zij raden hem het gebruik van een kernbom met klem af. Gelukkig maar.”
“Luc Barbé kreeg van de Belgische Geologische Dienst te horen dat de holte, maar ook het gas dat erin zou worden opgeslagen, radioactief zouden worden. Alle huizen of fabrieken die bevoorraad zouden worden met dat gas, zouden meteen besmet zijn via het distributienet.” Savgaz overweegt nog een conventionele explosie, maar uiteindelijk wordt het plan in alle stilte afgevoerd.
Potentieel aan aardwarmte
Er lijkt wel sprake van enig opportunisme bij de Amerikanen. Terwijl ze de plannen van Wéry afschieten, werken ze zelf volop aan Project Plowshare, een programma voor het gebruik van nucleaire explosieven voor vredevolle doeleinden. Zo hopen ze dat kernbommen kunnen helpen met de aanleg van tunnels en kanalen, het blussen van branden in boorputten en het blootleggen van grondstoffen.
Van 1961 tot 1973 worden 27 tests uitgevoerd. De Russen gingen nog verder en deden meer dan tweehonderd tests van 1965 tot 1989. Negatieve gevolgen, met name radioactieve vervuiling, slaan de hoop voor beide programma’s echter de kop in. In 1996 werden alle kernexplosies in vredestijd verboden door het Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty.
LEES OOK. De olieboycot tegen Rusland zullen we niet alleen in de benzineprijs voelen: ook deze dingen dreigen duurder te worden
Maar niemand heeft dus ooit geprobeerd om een opslagplaats onder de Noorderkempen te maken. Toch wordt al sinds 1985 meer dan 1,5 miljard kubieke meter gas opgeslagen onder de gemeenten Wuustwezel, Hoogstraten, Rijkevorsel en Brecht. Die holte, ongeveer een kilometer onder onze voeten, ontstond echter natuurlijk.
“En de Kempense bodem biedt ook hoop voor duurzame energie. Het potentieel aan aardwarmte zou volgens schattingen voldoende zijn om de hele provincie Antwerpen en delen van Limburg te verwarmen.”
Kempense kernwapens
Kernbommen zijn er gelukkig nooit ontploft in de Kempen en de dichtstbijzijnde kerncentrale bevindt zich op meer dan vijftig kilometer afstand. Toch zijn er bijzondere linken tussen atoomenergie en de Kempen. De kernwapens die voor het einde van de Tweede Wereldoorlog zorgden, konden gemaakt worden met uranium uit Belgisch Congo. (Lees verder onder de foto)
Dat belandde in Amerika dankzij de Société Générale Métallurgique de Hoboken-Olen, in Olen beter bekend als ‘de radiumfabriek’. Het liet ons land toe om in 1952 het Studiecentrum voor de Toepassingen van Kernenergie, vandaag het SCK-CEN in Mol, te openen. Tien jaar later werd daar de eerste Belgische kerncentrale in gebruik genomen.
Radioactief afval
Deze BR3 werd vooral gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek en om expertise op te bouwen voor de sites in Doel en Tihange die vandaag nog steeds elektriciteit produceren. De ontmanteling begon in 1987 en is nog steeds bezig, om er zo veel mogelijk van te leren. Die ervaring zal dan ook nodig zijn wanneer de kernuitstap op een dag wel gerealiseerd wordt.
“De kans is overigens groot dat uitbater Engie Electrabel zijn hoogradioactief afval dan in de Kempense bodem zal stockeren. Zolang de boorputten voor de geothermische warmtenetten maar ver genoeg uit de buurt van het ondergrondse nucleaire stort blijven.”
Woensdag 15 juni verschijnt het zevende Apache Magazine.
www.apache.be/magazine
|